Hoe kun je experimenteren met een revolutie?

Snelkookpan “experiment basisinkomen” tijdens Let’s Gro op 21 november

MIES (Maatschappij voor Innovatie van Economie en Samenleving) wil experimenteren met nieuwe, veelbelovende concepten in economie en samenleving. Omdat we denken dat veel van de bestaande systemen onhoudbaar zijn, omdat we denken dat het anders en beter kan en omdat we denken dat we alleen maar verder komen als we daadwerkelijk ervaring opdoen met alternatieven.

Het eerste onderwerp waar we onze tanden in zetten is het onvoorwaardelijk basisinkomen. Het onvoorwaardelijk basisinkomen is alleen al door zijn eenvoud een aantrekkelijk alternatief voor de huidige “rondpompmachine” van uitkeringen, toeslagen en aftrekposten. Het is typisch zo’n idee waarvan heel veel mensen zeggen: “Als het zou kunnen, zou het prachtig zijn.” Alleen: kan het ook? Als te veel mensen het basisinkomen gebruiken om de economie de rug toe te keren, dan is het snel afgelopen. Dit soort gedragseffecten is slecht te voorspellen met modellen: je hebt experimenten nodig om ze in beeld te krijgen.

Maar hoe experimenteer je met zo’n systeemwijziging? De gedragseffecten komen niet alleen van het invoeren van een onvoorwaardelijk basisinkomen, maar ook van het afschaffen van alle huidige vormen van inkomensondersteuning en -bescherming, die immers overbodig worden: WW, Bijstand, toeslagen, maar ook het minimumloon en misschien wel de ontslagbescherming. Is het realistisch om voor een experiment wetten en CAO’s buiten werking te stellen? En, zo nee, hoe kun je dan toch te weten komen hoe mensen zich gaan gedragen? Hoe kun je de “revolutie” van een onvoorwaardelijk basisinkomen in slimme kleine stukjes hakken waar je ervaring mee op kunt doen?

Dat is de vraag die we op 21 november tijdens toekomstfestival Let’s Gro willen beantwoorden, door een dag lang aan de slag te gaan met “experts in het experimenteren”. Economen, sociologen, filosofen, medici en psychologen die weten hoe je netjes wetenschappelijk onderzoek doet. Maar ook theatermakers en andere creatievelingen die zo hun eigen ideeën hebben over hoe je maatschappelijke thema’s onderzoekt. En ondernemers en bestuurders die denken dat in “hun” organisatie misschien wel een experiment plaats kan vinden. En misschien ook nog wel andere experts waar we nu nog niet aan gedacht hebben.

Deelname is op uitnodiging. Wij zorgen voor een mooie locatie, goede verzorging van de deelnemers en een interessant programma. Vind je dat we jou, of iemand anders, moeten uitnodigen, neem dan even contact op. Tips zijn meer dan welkom!

Vragen, vragen en nog meer vragen

MIES wil gaan experimenteren met een onvoorwaardelijk basisinkomen. In Groningen. Afgelopen vrijdag, 29 augustus 2014, in een volle tent op Noorderzon, dachten honderd mensen mee over de vraag: “Op welke vragen moet zo’n experiment eigenlijk een antwoord geven?” Alle antwoorden – of vragen dus eigenlijk – vind je hier; hieronder volgt een hele korte samenvatting.

De kernvraag blijkt eigenlijk heel eenvoudig: “Wat gaan mensen (anders) doen als ze een basisinkomen krijgen?” Dat andere gedrag leidt vervolgens tot een heleboel vragen op economisch gebied: wat gebeurt er met lonen, prijzen, arbeidsaanbod, productiviteit en uiteindelijk zelfs de concurrentiepositie? Maar men is ook benieuwd naar de gevolgen buiten de economische sfeer: heeft een basisinkomen gevolgen voor geluk, gezondheid en gemeenschapszin? De leukste vraag in deze categorie (en eenvoudig meetbaar): worden er meer kinderen geboren?

Veel vragen gaan over de betaalbaarheid van een basisinkomen. Leidt het niet tot hogere belastingen en een grote toestroom van migranten? Hieruit blijkt ook dat het belangrijk is om het idee goed uit te leggen. Het woord ‘basisinkomen’ (en al helemaal de populaire term ‘gratis geld voor iedereen’) klinkt voor velen als extra, bovenop wat iedereen nu al verdient of krijgt. Dat is niet de bedoeling. Het onvoorwaardelijk basisinkomen komt in de plaats van allerlei uitkeringen, toeslagen en aftrekposten die we nu kennen. Sommigen zullen er op vooruit gaan, anderen achteruit, maar in z’n geheel zou het ongeveer ‘budgettair neutraal’ moeten zijn, zoals dat heet.

Ook zijn er veel vragen en tips over het experiment. Het is duidelijk dat hier nogal wat wetenschappelijke, ethische, politieke en wettelijke hobbels te nemen zijn. Daar gaan we ons de komende tijd het hoofd over breken.

Zaten er nog echte verrassingen tussen? Wat mij betreft twee. Allebei om over na te denken. De eerste: “Kan het basisinkomen worden ingevoerd binnen de huidige generatie?” Met als toelichting: misschien moeten we eerst weer van jongs af aan leren omgaan met vertrouwen en verantwoordelijkheid. En de tweede: “Heb je het basisinkomen nodig om de voordelen van het basisinkomen te realiseren?”